Faceless:(architecture(of (su rviv a l(
!
1.!Rio!das!Pedras,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2003!!
!"#$ %&'("($ )'*+,-.$ /'*-0$ #*0%$ #&&1$ 231$
+&44'520"1$6*3+$/.$3"#-.$244*7"1$3&40%"2(0"43$
8*54230$ #&4,"4($ (94*35$ '9$ 12*-.$ 20$ :*&$ 12($
;"142($+&88'3*0.<$:*&$12($;"142($*($2$4"+"30$
=27"-2$ 0%20$ #2($ =&48"1$ 0&$ %&'("$ #&4,"4($ =&4$
0%"$'99"4$8*11-"$+ -2(($3"*5%/&4% & &1 $&=$>2442$
12$?*@'+2<$A0$ *($+&304&--"1$/.$2$B8*-*0*2B$=&48"1$
/.$ 9&-*+"8"3$ 231$ =*4"=*5%0"4(C$ #%&$ "D9"--"1$
0%"$ 14'5$ 523 5($ =4&8$ *0($54&'3 1(<$ E9*(+&92-$ +%'4+%"($ 231$2$-&+2-$
B3"*5%/&4($ 2((&+*20*& 3B $ 200"890$ 0&$ 82*302*3$ &41"4$ *3$ 0% *($ =2(0$
54&#*35$+&88'3*0.<$:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$
!
2.!!Rio!das!Pedras,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2005!
!
!
$
$
$
$
!
3.$Bairro!da!Gloria,!Petrópolis,!Brazil,!2005$
G&'("$ #*0%$ #2--($ +&3(04'+0"1$ #*0%$ 6*3+$
+&44'520"1$ 4&&=$ 0*-"(C$ >2*44&$ 12$ H -I4*2C$
;"04I9&-*(C$>426*-$
$
$
$
$
4.$Rocinha,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2007!
J&8"$ B=27"-2B$ %&'("($ %27"$ 0%"$ /"(0$ 7*"#($ &=$
:*&$ 1"$ F23"*4&C$ 0%*($ %&8 "$ -&&,($ 20$ B;"142$ 12$
HK7"2B$ L?&9$ J2*-$ :&+,M$ 8&'302*3<$ :&+*3%2$ *($
,3&#3$ 2($ :*&N($ L231$ 0%"$ # & 4-1N(M$ -245"(0$
B=27"-2B$ 231$ *0($ 328"$ *3$ ;&40'5'"("$ 8"23 ($
B(82--$ 9-230"1$ =*"-1B<$ : &+*3%2$ *($ &3"$ &=$ 0%"$
%*5%"(0$1"3("-.$9&9'-20"1$+&88'3*0*"($&=$0%"$
#&4-1$ /'0C$/"+2'("$ &=$*0($(*6"C$0%"4"$24"$(0*--$/'+&-*+C$2-8&(0$ 4'42-C$
-&+20*&3(<$: & + *3 % 2 C$:*& $1 " $F23" *4&C$> 426*-$
5.!Jacarézinho,!Rio!de!Jane ir o ,!B ra z il,!20 0 1!
A7.$ +&7"4"1$ %& ' ( " $ (023 1 ( $ &'0 $ *3$ F2+2 4" 6*3 % & $
+&88'3*0.<$ ?%*($ +&88'3*0.$ %2($ /""3$ -&35$
"(02/-*(%"1$%27*35$*0($"D923(*&3$ 9"2,$1'4*35$0%"$
"24-.$ OPQRS($ 20$ 0%"$ 0*8"$ &=$ 0%"$ >426*-*23$
T"+&3&8*+$8*42+-"U$#%"3$823.$*31'(04*"($#"4"$
94&(9"4*35$*3$0%"$3"*5%/&4%&&1<$
6.$Rio!das!Pedras,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2004!
V("$&=$1*=="4"30$820"4*2-($L2-'8*3'8$231$#&&1$
#*31&#(MC$ *894&7*("1$ 9-'8/*35C$ 21W%&+,$
9-2+"8"30$&=$'0*-*0*"($24"$+&88&3$ *3$2$B=27"-2B<$
X.$ =4*"31$ E1(&3$ *($ 4"=-"+0"1$ &3$ 0%"$ 8*44&4$
2/&7"$ 0%"$ (*3,<$ :*&$ 12($ ;"142(C$:*&$ 1"$ F23"*4&C$
>426*-$
$
7.$Providência,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2002$
Y&'35$#&8"3$+%20$*3$=4&30$&=$0421*0*&32-$
#&&1$%&'("$/'*-0$&3$;4&7*1Z3+*2$%*--$(*1"<$?%"$
+&88'3*0.$"(02/-*(%"1$20$;4&7*1Z3+*2$%*--$*($
+&3(*1"4"1$0&$/"$0%"$=*4(0$B=27"-2B$/'*-0$*3$:*&$
1"$F23"*4&C$*0N($=*4(0$*3%2/*0230($/"*35$(&-1*"4($
&=$0%"$[23'1&($LO\P]^QM$+2892*53$#%&$
+289"1C$231$("00-"1C$3"24$0%"$_24$X*3*(04.$
2#2*0*35$=&4$0%"*4$92.+%"+,(<$;4&7*1Z3+*2C$:*&$
1"$F23"*4&C$>426*-$$
8.!Rocinha,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2007!
:&+*3%2$ *($ ,3&#3$2($:*&N($L231$0%"$#&4-1N(M$
-245"(0$ B=2 7" -2 B$ 231$ *0($ 328"$ *3$ ;&40 ' 5' " (" $
8"23($B(82--$9-230"1$ =*"-1B<$:&+*3%2$*($ &3"$&=$
0%"$%*5%"(0$1" 3(" -.$9 &9 '-20"1 $+ &8 8 ' 3*0*"($ &=$
0%"$ #&4-1 $ /'0C$ /"+2' ("$ &=$ *0($ (*6"C$ 0%"4"$ 24"$
(0*--$ /'+&-*+C$ 2-8&(0$ 4'42-C$ -&+20*&3(<$ :&+*3%2C$
:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$
$
9.$ Providência,! Rio! de! Janeiro,! Brazil,!
2002$
X(<$ X24524*12$ 231$ %"4$ 1&5$ *3(*1"$ 0%"$
&3"$4&&8$ #&&1"3$(%2+,$#%"4"$0%".$ -*7"<$
?%"$ +&88'3*0.$ "(02/-*(%"1$ 20$
;4&7*1Z3+*2$ %*--$ *($ +&3(*1"4"1$ 0&$ / " $ 0% " $
=*4(0$ B=27"-2B$ /'*-0$ *3$ :*&$ 1"$ F23"*4&C$ *0($
=*4(0$*3%2/ *023 0($/"*35$(&-1*"4($&=$0%"$[23'1&($LO\P]^ QM$+289 2*5 3$
#%&$+289"1C$231$("00-"1C$3"24$0%"$_24$X*3*(04.$2#2*0*35$=&4$0%"*4$
92.+%"+,(<$;4&7*1Z3+*2C$:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$
$
10.!Rio!das!Pedras,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!
2004$
G&8"$231$/'(*3"(($24"$&=0"3$/'*-0$'31"4$0%"$
(28"$ 4&&=<$ !"# $ %&'("($ )'*+,-.$ / '*-0$ #*0%$
#&&1$ 231$ +&44'520"1$ 6*3+$ /.$ 3"#-.$ 244*7"1$
3&40%$ "2(0"43$8*54230$#&4,"4($ (94*35$'9$12*-.$
20$:*&$12($;"142($+&88'3*0.<$:*&$1 2($;"142(C$
:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$
OO<$Rio!das!Pedras,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2002!
!
Y&'35$ 8&0%"4$ /20%*35$ %"4$ +%*-14"3$
&'0(*1"$ 3"#$ %&'("$ 4"+"30-.$ /'*-0$ /.$
3"#-.$ 244*7"1$ 3&40%W"2(0"43$ 8*54230$
#&4,"4(<$ :*&$12($;"142($*($2$4"+"30$ =27"-2$
0%20$#2 ($=&48"1$0&$%&'("$#&4,"4($=&4$0%"$
'99"4$8*11-"$+-2(($3"*5%/&4%&&1$&=$>2442$
12$?*@'+2<$A0$*($+&304&--"1$/.$2$B8*-*0*2B$=&48"1$/.$9&-*+"8"3$231$
=*4"=*5%0"4(C$ #%&$ "D9"--"1$ 0%"$ 14'5$ 5235($ =4&8 $ *0($ 54&'31(<$
E7235"-*+2-$+%'4+%"($231$2$-&+2-$B3"*5%/&4($2((&+*20*&3B$200"890$
0&$82*302*3$&41"4$ *3$0%*($ =2(0$54&#*35$+&88'3*0.<$ $:*&$1"$F23"*4&C$
>426*-$
$
$
$
$
$
12.$Providência,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2002$
?%"$82*3$2++"(($0&$0%"$0&9$&=$;4&7*1Z3+*2$%*--$1 "+&420"1$0&$+%""4$
0%"$>426*-*23$ ` RR` $ _&4-1$['9$0"28 <$ ? %" $ +& 8 8 '3 *0.$"(02/-*(%"1$20$
;4&7*1Z3+*2$%*--$*($+&3(*1"4"1$0&$/ "$ 0%"$ =*4(0$B=27"-2B$/'*-0$*3$ :*&$ 1"$
F23"*4&C$ *0N($ =*4(0$ *3%2/*023 0($ / "*3 5$ (& -1 *"4($ & =$ 0%" $ [2 3' 1 &( $
LO\P]^QM$ +2892 *53 $ #%& $ +289 "1 C$ 231$ ("00-"1C$ 3"24$ 0%"$ _24$
X*3*(04.$ 2#2*0*35$=&4$0%"*4$92.+%"+,(<$;4&7*1Z3+*2C$:*&$1"$ F23"*4&C$
>426*-$
$
13.$Rocinha,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2007!
:&+*3%2$ *($ +&3(*1"4"1$ 0%"$ -245"(0$ &=$ 0%"$
=27"-2($ &=$ :*&$ 1 "$ F2 3" *4&<$ A0$ (9 4"2 1( $ &3 $
0%"$ %*--($ &=$ Ja&$ [&3421 &C$ 3"2 4$ 0%"$ & +"23 $
231$ +-&("$ 0&$ 0%"$ "7"4$ "D9231*35$
/'45"&3*35$ >2442$ 12$ ?*@'+2$
3"*5%/&4%&&1<$
$
14.$Providência,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2002!
>4*+,$ 231$ +&3+4"0"$ +&3(04'+0*&3($ 24"$ (-&#-.$
4"9-2+*35$ # & & 1$ (04'+0'4"1$ 23 1 $ #2--"1$ (%2+ ,(<$
?%"$ +&88'3*0.$ "(02/-*(%"1$20$;4&7*1Z3+*2$%*--$
*($+&3(*1"4" 1 $0&$/ " $0%" $=*4(0$B= 27 "-2 B $/' *-0$*3 $:*& $
1"$F23"*4&C$*0N($=*4(0$*3%2/*0230($/"*35$(&-1*"4($&=$
0%"$ [23'1&($ LO \P ]^Q M$ +28 9 2*53 $ # %&$ + 28 9" 1C$
231$ ("00-"1C$ 3"24$ 0%"$ _24$ X*3*(04.$ 2# 2*0*35$ =&4$ 0%"*4$ 92.+%"+,(<$
;4&7*1Z3+*2C$:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$
$
15.$Rocinha,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2007!
:&+*3%2N($ 9&9'-20*&3$ 1"3(*0.$ +4"20"($ 3""1($
0%20$ 24"$ ='-=*--"1$ #*0%$ *37"3 0*&3C$ +4"2 0*35$
*304*+20"$ (& -' 0*& 3 ($ =&4$2++"(($ 2 3 1 $ (9 2 + "<$ ?%"("$
(02*4#2.($231$ +-&0%"($14.*35$ 4&9" ($ 24"$2$ 5&&1$
"D289-"<$:&+*3%2C$:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$
$
$
16.$ Rio! das! Pedras,! Rio! de! Janeiro,! Brazil,!
2003!
[&3+4"0"$ %&'("($ 24"$ /'*-0$ &3$ 54&'31$
4"+"30-.$ +-2*8"1$ &=$ -25& &3 ($ 0%4& '5 %$
-231=*--(C$ &=0"3$ (*3,$ *30& $ 0%"$ 8'1$ ' 9 & 3 $
#%*+%$ 0%".$ #"4"$ +&3(04'+0"1<$ A3%2/*0230($
&=0"3$ -"7"-$ 0%"$ =-&&4C$ /'*-1$2$("+&31$927"8"30$231$200"890$0&$
-"7"-$0%"*4$%& 8"(<$:*&$12($;"1 42 (C$: *& 1 " $F2 3 "*4& C$> 42 6*-$$
$
17.$Rio!das!Pedras,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2005!
!
!
$
$
$
$
$
$
$
$
18.$Providência,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2003!
?421*0*&32-$ #&&1$ %&'("($ /'*-0$ &3$ ;4&7*1Z3+*2$
%*--$ (*1"<$ ?%"$ +&8 8'3*0.$ "(02/-*(%"1$ 20$
;4&7*1Z3+*2$ %*--$ *($ +&3(*1"4"1$ 0&$ /"$ 0%"$ =*4(0$
B=27"-2B$/' *-0$*3$:*&$1 "$F23"*4&C$*0N($=*4(0$*3%2/*0230($/"*35$(&-1*"4($
&=$0%"$[23'1&($LO\P]^QM$+2892*53$#%&$+289"1C$231$("00-"1C$3"24$
0%"$_24$X*3*(04. $2#2*0*35$ =& 4$0%"*4$9 2.+% "+, ( <$;4&7*1Z3+*2 C$:*&$ 1 "$
F23"*4&C$>426*-$
19.$ Rio! das! Pedras,! Rio! de! Janeiro,! Brazil,!
2005!!
?%"$+&88'3*0.$&=$:*&$12($;"142($#2($/'*-0$ &3 $
0&9$ &=$ 2$ (2-0$ #20" 4$ -25&&3 $ *3$ 0%"$ >2442$ 12$
?*@'+2$ 24"2$ &=$ :*&$ 1"$ F23"*4&<$ ?*1"$ 231$
*894&7*(" 1 $ ("#25 "$ +&3( 02 3 0-.$ =-&&1 $ 2--".(<$
[%*-14"3$%27"$3&$+%&*+"$0%23$0&$9-2.$*3$0%"("$
'3%"2-0%.$"37*4&38"30(<$:*&$ 12($ ;"142(C$ $:*&$
1"$F23"*4&C$>426*-$
$
20.$Jacarézinho,!Rio!de!Jan eiro ,!Brazil,!200 1!
E-"+04*+2-$ 23 1$ 0"-"9%&3"$ #*4"($ +4"20"$ 2$ 0*5%0$
#"/$2-&35$0%"$(04""0(<$ X &(0$24"$B520&(B$ L*--"52-$
+-231"(0*3"M$ +&33"+0*&3(<$ [ 2/ -"$?b$*($&=0"3$
4"1*(04*/'0"1$ /.$ 14'5$ 5235$ +&304&--"1$
"30"494*("(<$ ?%"$ +&88'3*0.$ &=$ F2+24"6*3%&$
/-&&8"1$ 3"24$23$*31'(04*2-$4"5*&3$&=$ 0%"$+*0.$ &=$
:*&$1"$F23"*4&$1'4*35$0%"$cRN(<$A0$*($+&3(*1"4"1$0%"$("+&31$-245"(0$
B=27"-2B$&=$:*&<$d--$0%"$ *31'(04*"($#"4"$ 4"-&+20"1$"-("#%"4"$ 1'4*35$
0%"$ PRN(C$ 02,*35$ 0%"$ @&/($ # *0%$ 0%" 8 <$ F2+24"6 *3%& C$ :*&$ 1" $ F23" *4&C$
>426*-$
$
21.$Jacarézinho,!Rio!de!Jan eiro ,!Brazil,!200 1!
J%249$ "15"1$ %& '("$ /'*-0$ 20$ *30"4("+0*&3$ &=$ :'2$
12($ e-&4"($ Le-&#"4$ J04""0M<$ ?%"$ +&88'3*0.$ &=$
F2+24"6*3%&$ /-& &8"1$ 3" 24$ 23 $ *31' (04*2 -$ 4"5*&3 $
&=$ 0%"$+*0.$ &=$:*&$ 1"$F23"*4&$ 1'4*35$0%"$ cRN(<$A0$*($
+&3(*1"4"1$ 0%"$ ("+&31$ -245"(0$ B=27"-2B$ &=$ :*&<$
d--$ 0%"$ *31'(04*"($ #"4"$ 4"-&+20"1$ "-("#%"4"$
1'4*35$ 0%"$ PRN(C$ 02,*35$ 0%"$ @&/($ #*0%$ 0%"8<$
F2+24"6*3%&C$: *& $1 " $F2 3 " * 4& C$> 4 26 *- $
$
22.$Providência,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2003!!
!
!
!
!
!
!
23.! Rio! das! Pedras,! Rio! de! Janeiro,! Brazil,!
2002!
X*54230$#&4,"4($24"$&=0"3$0%"$+%"29$-2/&4$
"89-&."1$ 0&$ +&3(04'+0$ 3"#$ /'*-1*35($ *3$
#%*+%$ 0%".$ +233&0$ 2==&41$ 0&$ -*7"<$ ?%"*4$
(&-'0*&3$*($ 0&$ *3721"$9'/-*+$&4$ 94*720"$-231C$
2($ 3"24$ 2($ 9&((*/-"$ 0&$ #%"4"$ 0%".$ =*31$ #&4,<$ d0$ :*&$ 12($ ;"142($
+&88'3*0.$ *3$>2442$ 12$?*@'+2C$ 4*+%$8*11-"$ +-2(($3"*5%/&4%&&1$ *3$
:*&$1"$ F23"*4&$*0$8"23($ +-2*8*35$-25&&3$/&41"4(<$f231$=*--*35$231$
'3(23*024.$ 142*325"$ 211$ 0&$ 0%"$ +&--29("$ &=$ 0%"("$ *89&40230$
"+&-&5*+2-$ "37*4&38"30(<$ :*&$ 12($ ;"142(C$ :*&$
1"$F23"*4&C$>426*-$
24.$Providência,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2003!
g'(,$ 2--".$ (+"3"C$ &-1$ 823$ *3$ =4&30$ &=$ /24C$ [b$
542==*0*$(0231($=&4$B[&8231&$b"48"-%&B$L:"1$
[&8231&M$ 14'5$5235$0%20$ +&304&-($;4&7*1Z3+*2$=27"-2$ 231$+%245"($
B94&0"+0*&3B$8 &3" .$=4&8$/'(*3"(("(<$;4&7*1Z3+*2C$:*&$1 "$F23"*4&C$
>426*-$
$
25.$Jacarézinho,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2001!
>24$ 231$ (3&&,"4$ 02/-"$ *3$ 0%"$ +&88'3*0.$ &=$
F2+24"6*3%&<$ 0%*($ B=27 "-2B $ /-&&8"1$ 3"24$ 23$
*31'(04*2-$ 4"5*& 3 $ &=$ 0% "$ +*0. $ &=$ :*& $ 1"$ F23 " *4& $
1'4*35$ 0%"$ cRN(<$ A0$ *($ +&3(*1"4"1$ 0%"$ ("+&31$
-245"(0$B=27 "-2 B$&=$:*&<$d--$0 % "$*3 1 ' (04*"($#" 4"$
4"-&+20"1$ "-("#%"4"$ 1'4*3 5$ 0%"$ PRN(C$ 02,*35$
0%"$ @&/($ #*0%$ 0%"8<$ F2+24"6*3% &C$ :*&$ 1"$
F23"*4&C$>426*-$
$
26.$ Rio! das! Pedras,! Rio! de! Janeiro,! Brazil,!
2004!
[%4*(082($1"+&420*&3(hhh$
$
$
$
$
$
!
27.$ Rio!das!Pedras,!Rio! de!Janeiro,!Brazil,!
2003!
i*0+%"3$&=$2$3"#$%&'("($)'*+,-.$/'*-0$#*0%$
#&&1$ 231$ +&44'520"1$ 6*3+$ /.$ 3"#-.$
244*7"1$ 3&40%"2(0"43$8*54230$#&4,"4($
(94*35$ '9$ 12*-.$ 20$ :*&$ 12($ ;"142($
+&88'3*0.<$ :*&$ 12($ ;"142(C$ :*&$ 1"$
F23"*4&C$>426*-$
`\<$Rio!das!Pedras,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!
2005!
b*"#$=4&8$0%"$*3(*1"$&=$2$#&&1"3$%&'("$
*3$:*&$12($; "1 42 ( $+& 88'3*0.<$[25" 1 $(& 3 5$
/*41($ 24"$ +&88&3$ 9"0($ =&4$ 9"&9-"$ 0%20$
8*5420"$ =4&8$ 4'42-$ "37*4&38"30(<$ ?%".$
24"$ 9240$ &=$ 0%"$ (&'31$ -231(+29"$
+&89"0*35$#*0%$/-2(0*35$421*&($9-2.*35$T("4023"@&^+&'304.U$(&35(<$
$
29.$ Providência,! Rio! de! Janeiro,! Brazil,!
2002!!
g*=="4"30$ 0.9"($ &=$ B4"+'9"420"1B$ #&&1$
923"-($24"$'("1$0&$=2/4*+20"$#2--$&=$0#&W
(0&4.$%&'("<$?%"$+&88'3*0.$"(02/-*(%"1$20$
;4&7*1Z3+*2$%*--$*($+&3(*1"4"1$0&$/"$0%"$=*4(0$
B=27"-2B$/' *-0$*3$:*&$1 "$F23"*4&C$*0N($=*4(0$*3%2 / *02 3 0( $/"*3 5 $(& -1 *"4( $
&=$0%"$[23'1&($LO\P]^QM$+2892*53$#%&$+289"1C$231$("00-"1C$3"24$
0%"$_24$X*3*(04. $2#2*0*35$ =& 4$0%"*4$9 2.+% "+, (<$;4&7*1Z3+*2C$:*&$1"$
F23"*4&C$>426*-$
$
30.$ Rio! das! Pedras,! Rio! de! Janeiro,! Brazil,!
2002$
!"#$ %&'("($ )'*+,-.$ /'*-0$ #*0%$ #&&1$ 231$
+&44'520"1$ 6*3+$ /.$ 3"#-.$ 244*7"1$ 3&40%$
"2(0"43$ 8*54230$ #&4,"4($ (94*35$ ' 9$ 12*-.$ 20$
:*&$12($;"142($+&88'3*0.<$:*&$12($;"142($*($
2$4"+"30$=27"-2$0%20$#2($=&48"1$ 0&$ %&'("$ #&4,"4($=&4$ 0%"$ '99"4$
8*11-"$ +-2(($ 3"*5%/&4%&&1$ &=$>2442$ 12$?*@'+2<$ A0$*($ +&304&--"1$/.$2$
B8*-*0*2B$=&48"1$/.$ 9& -*+"8"3$ 231$=*4"=*5%0"4(C$#%&$"D9"--"1$ 0%"$
14'5$ 5235($ =4&8$ *0($ 54&'31(<$ E9*(+&92-$ +%'4+%"($ 231$ 2$ -&+2-$
B3"*5%/&4S($ 2((&+*20*&3B$ 200"890$ 0&$ 8 2*302*3$ & 41"4$ *3$ 0%*($ =2(0$
54&#*35$+&88'3*0.<$:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$
31.$ Rio! das! Pedras,! Rio! de! Janeiro,! Brazil,!
2004!
G&'("($ 24"$ +&3(0230-.$ /"*35$ +&3(04'+0"1C$
4"3&720"1$ 231$ 211 "1 $ '9&3<$ ! "# $ 244*72-($
231$ "D9231*35$ =28*-*"($ "3-245"$ 0%"$
+&88'3*0.$ *3$ 2 $ (0"21 .$ / 2(*(<$ :*&$ 12($
;"142(C$:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$
32.! Rio! das! Pedras,! Rio! de! Janeiro,! Brazil,!
2005!!
!
!
!
!
!
!
33.!Rocinha,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2007!
:&(*32S($1"3("-.$9&9'-20"1$2--".($2-(&$("47"$0&$
92(($*894&7*("1$#20"4$231$("#25"$ 9-'8/*35<$
E2+%$ % &'("C$ &4$ (82--$ 54&'9$ &=$ %&'("(C$ *($
4"(9&3(*/-"$=&4$0%"*4$#20"4$231$ ("#25"$
+&33"+0*&3($ +4"20*35$ 2$ 826"$ &=$ ;b[$ 0'/"(C$
#%*+%$24"$8&(0$&=$0%"$0*8"$2/&7"$54&'31$231$
('/@"+0$0&$/4"2 ,25"<$ E7 "3$ 0%& '5%$8&(0$%&'("($
%27"$ +-231"(0*3"$ "-"+04*+2-$+&33"+0*&3(C$0&$%27"$"-"+04*+*0.$8"0"4($
L92.*35$&3-.$3&8*32-$=""(M$*($*89& 4023 0$0&$"(02 /-*(% $&3"N($2114"((C$
#%*+%$*3$0'43$2--&#($=&4$/23,$2++&'30($231$"89-&.8"30<$:&+*3%2C$
:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$
$
34.$ Bairro! da! Gloria,! Petrópolis,! Brazil,!
2005$
>4*+,$ %&'("$ /'*-0$ &3$ 0%"$ "15"$ &=$ 0%"$
+&88'3*0.$ '31"4$ 4&+,$ +-*==(C$ #%*+%$24"$
94&3"$ 0&$ +&--29("$1'4*35$0%"$42*3$("2(&3C$
>2*44&$12$H-I4*2C$;"04I9&-*(C$>426*-$
$
35.$Jacarézinho,!Rio!de!Jan eiro ,!Brazil,!200 1!
J0&4"$ =4&30$ 1"+&420"1$ #*0%$ 0%"$ >426*-*23$ =-25$ 0&$
+%""4$ 0%"$ J&++"4$ ! 20*&32-$ ?"28$ 1'4*35$ `RR`$
_&4-1$['9$528"(<$?%"$+&88'3*0.$&=$F2+24"6*3%&$
/-&&8"1$3"24$ 23$*31'(04*2-$4"5*&3$&=$ 0%"$ +*0.$&=$
:*&$ 1"$ F23"*4&$ 1'4*35$ 0%"$ cRN(<$ A0$ *($ +&3(*1"4"1$
0%"$ ("+&31 $ -245"(0$ B=27"-2B$ &=$ :*&<$ d--$ 0%"$
*31'(04*"($ #"4" $ 4"-&+20 "1 $ "-("# % "4" $ 1'4*3 5$ 0%"$ PRN(C$ 02,*35$ 0%"$
@&/($#*0%$0 % "8<$F2+24"6*3%& C$:*& $1 " $F2 3 " *4& C$> 42 6*-$
$
36.$Jacarézinho,!Rio!de!Jan eiro ,!Brazil,!200 1!
J02*4#2.$ 1"+&420"1$ #*0%$ /4&,"3$ +"428*+$ 0*-"(<$
?%"$ +&88'3*0.$ &=$ F2+24"6*3%&$ /-&&8"1$ 3"24$ 23$
*31'(04*2-$ 4"5*& 3 $ &=$ 0%"$ +*0.$ &=$ :*&$ 1"$ F23"*4&$
1'4*35$ 0%"$ cRN(<$ A0$ *($ +&3(*1"4"1$ 0%"$ ("+&31$
-245"(0$ B=27"-2B$ &=$ :*&<$ d--$ 0%"$ *31'(04*"($ #"4"$
4"-&+20"1$ "-("#%"4"$ 1' 4*35$ 0%"$ PRN(C$ 02,*35$ 0%"$
@&/($#*0%$0 % "8<$F2+24"6*3%& C$:*& $1 " $F2 3 " *4& C$> 42 6*-$
$
37.$Providência,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2002!
?421*0*&32-$#&&1$ %&'("$ /'*-0$&3$ ;4&7*1Z3+*2$%*--$
(*1"<$ ?% "$ +&88 '3*0.$ "(02/-*(%"1$ 20$ ;4&7*1Z3+*2$
%*--$*($+&3(*1"4"1$ 0&$ /"$0%"$ =*4(0$B=27"-2B$ /'*-0$ *3$
:*&$ 1"$F23"*4&C$*0N($=*4(0$*3%2/*0230($/"*35$(&-1*"4($
&=$0%"$[23'1&($LO\P]^QM$+2892*53$#%&$+289"1C$
231$ ("00-"1C$ 3"24$ 0%"$ _24$ X*3*(04.$ 2# 2*0*35$ =&4$ 0%"*4$ 92.+%"+,(<$
;4&7*1Z3+*2C$:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$
$
]\<$Providência,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2002!
?%"$ +&88'3*0.$ "(02/ -*(%"1$ 20$ ;4&7*1Z3+*2$
%*--$ *($ +&3(*1"4"1$ 0&$ /"$ 0%"$ =*4(0$ B=27"-2B$
/'*-0$ *3$ :*&$ 1"$ F23"*4&C$ *0N($ =*4(0$ *3%2/*0230($
/"*35$ (&-1*"4($ &=$ 0%"$ [23'1&($ LO\P]^QM$
+2892*53$ #%&$ +289"1C$ 231$ ("00-"1C$ 3" 2 4 $
0%"$_24$X*3*(04. $2#2*0*35$ =& 4$0%"*4$9 2.+% "+, (<$;4&7*1Z3+*2C$:*&$1"$
F23"*4&C$>426*-$
$
$
39.$Providência,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2003!
!
!
!
!
!
!
40.! Rio! das! Pedras,! Rio! de! Janeiro,! Brazil,!
2004!
[&3(0230C$ '3*30"44'90"1$ -231$ =*--*35$ &=$ 0%"$
3"24/.$ -25&&3$ *( $ 3""1"1$ *3$ &4 1 "4$ 0&$ 2+ ) ' *4" $
(92+"$=&4$/'*-1*35$3"# $ %&' ("(<$J& 8"0*8 "($ 0%"$
+&3(04'+0*&3($T(*3,U$231$24"$-"7"-"1$0*8"$231$
0*8"$ 252*3<$ A3$ 0%*($ +2("$ &3-.$ 0%"$ 0&9$ =-&&4$ *($
(042*5%0C$ 20$ -"2(0$ 20$ 0%"$ 0*8"$ #%"3$ 0%*($ *8 25"$ #2($ 821 "<$ :*&$ 1"$
F23"*4&C$>426*-$
41.$Providência,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2002$
H427*0.$1"=.*35$+&3(04'+0*&3($&3$0%"$;4&7*1Z3+*2$
4&+,$ %*--$ (*1"<$ ?% "$ +& 8 8'3*0.$ "(02/-*(%"1$ 20$
;4&7*1Z3+*2$ %*--$ *($ +&3(*1"4"1$ 0&$ /"$ 0%"$ =*4(0$
B=27"-2B$ /'*-0$ *3$ :*&$ 1"$ F23"*4&C$ *0N($ =*4(0$
*3%2/*023 0( $ / "*3 5 $ (& -1 *" 4($ & =$ 0%"$ [23'1&($
LO\P]^QM$ +2892*53$ #%&$ +289" 1C$ 231$ ("00-"1C$
3"24$0%"$_24$ X*3*(04.$2#2*0*35$ =&4$ 0%"*4$ 92.+%"+,(<$ ;4&7*1Z3+*2C$
:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$
$
42.$Providência,!Rio!de!Janeiro,!Brazil,!2003!!
?421*0*&32-$ #&&1$ %&'("$ /'*-0$ &3$ ;4&7*1Z3+*2$
(0""9$ 4&+,$ %*--$ (*1"C$54&'31$=-&&4$#2--($231$0%"$
4&&=$24"$821 "$& =$+&44' 52 0"1 $6*3+$2 3 1^& 4$0*3<$? %" $
+&88'3*0.$ "(02/-*(%"1$ 20$ ;4&7*1Z3+*2$ %*--$ *($
+&3(*1"4"1$0&$/"$0%" $=*4(0$B=27"-2B$/' *-0$*3$:*&$1"$
F23"*4&C$ *0N($ =*4(0$ *3%2/*023 0($ / "*3 5$ (& -1 *"4($ & =$ 0%" $ [2 3' 1 &( $
LO\P]^QM$ +2892 *53 $ #%&$ +289"1C$ 231$ ("00-"1C$ 3"24$ 0%"$ _ 24$
X*3*(04.$ 2#2*0*35$=&4$0%"*4$92.+%"+,(<$;4&7*1Z3+*2C$:*&$1"$ F23"*4&C$
>426*-$
43.$ Rio! das! Pedras,! Rio! de! Janeiro,! Brazil,!
2002!
!"#$%&'("($ )'*+,-.$/'*-0$#*0%$# &&1$ 231$+&44'520"1$6*3+$/.$3"#-.$
244*7"1$ 3&40%"2(0"43$ 8*54230$ #&4,"4($ (94*35$ '9$ 12*-.$ 20$ :*&$ 12($
;"142($ +&88'3*0.<$ :*&$ 12($ ;"142($ *($ 2$ 4"+"30$ =27"-2$ 0%20$ #2($
=&48"1$ 0&$ %&'("$ # & 4,"4( $ =&4$ 0%"$ '99 "4$ 8*11-"$ +-2(($
3"*5%/&4%&&1$&=$>2442$12$ ?*@'+2<$d$ T8*-*0*2U$ =&48"1$/.$9&-*+"8"3$
231$ =*4"=*5%0"4(C$ #%&$ "D9"--"1$ 0%"$ 14'5$ 5235($ =4&8$ *0($ 54&'3 1(C$
+&304&-$*0<$E9*(+& 92 -$+%' 4+% "( $231 $2$-&+2-$B3"*5%/&4($2((&+*20*&3B$
200"890$0&$82*302*3$&41"4$*3$0%*($=2(0$54&#*35$+&88'3 *0.<$:*&$1"$
F23"*4&C$>426*-$
44.$ Rio! das! Pedras,! Rio! de! Janeiro,! Brazil,!
2002!
[&3(0230C$ '3*30"44'90"1$ -231$ =*--*35$ &=$ 0%"$
3"24/.$-25&&3$*($ 3""1"1$*3$ &41"4$0&$ 2+)'*4"$
(92+"$ =&4$ /'*-1*35$ 3"#$ %&'("(<$ :*&$ 12($
;"142($*($2$ 4"+"30$ =27"-2$ 0%20$ #2($=&48"1$0&$
%&'("$#&4,"4($=&4$0%"$'99"4$8 *11-"$+-2(($3"*5%/&4%&&1$&=$>2442$
12$ ?*@'+2<$ d$ T8*-*0*2U$ =&48"1$ /.$ 9&-*+"8"3$ 231$ =*4"=*5%0"4(C$ #%&$
"D9"--"1$ 0%"$ 14'5$ 5235($ =4&8$ *0($ 54&'31(C$ +&304&-$ *0<$ E9*(+&92-$
+%'4+%"($23 1$2$-&+2-$B3"*5%/&4($2((&+*20*&3B$200"890$0&$82*302*3$
&41"4$*3$0%*($=2(0$54&#*35$+&88'3*0.<$:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$
$
45.$ Rio!das!Pedras,!Rio! de!Janeiro,!Brazil,!
2002!
!"#$ %&'("($ )'*+,-.$ /'*-0$ #*0%$ #&&1$ 231$
+&44'520"1$ 6*3+$ / .$ 3"#-.$ 244*7"1$ 3&40%$
"2(0"43$ 8*54230$ #&4,"4($ (94*35$ '9$ 12*-.$
20$ :*&$ 12($ ;"142($ +&88 '3*0.<$ :*&$ 12($
;"142($*($2$4"+"30$ =27"-2$0%20$#2($=&48"1$
0&$ %&'("$ #&4,"4($ =&4$ 0%"$ '99"4$ 8*11-"$ +-2( ($ 3"*5%/&4%&&1$&=$
>2442$12$?*@'+2<$d$T8*-*0*2U$=&48"1$/.$9&-*+"8"3$231$=*4"=*5%0"4(C$
#%&$ "D9"--"1$ 0%"$ 14'5$ 5235($ =4&8$ *0($ 54&'31(C$ +&304&-$ *0<$
E9*(+&92-$+%'4+%"($231$ 2$-&+2-$ B3"*5%/&4($2((&+*20*&3B$200"890$0&$
82*302*3$ &41"4$ *3$ 0%*($ =2(0$ 54&#*35$ +&88'3*0.<$ :*&$ 1"$ F23"*4&C$
>426*-$
$
46.$ Rio!das!Pedras,!Rio! de!Janeiro,!Brazil,!
2002!
[&3(0230C$'3*30"44'90"1$-231$=*--*35$ &=$0%"$
3"24/.$ -25&&3$ *($ 3""1"1$ *3$ &41"4$ 0&$
2+)'*4"$ (92+"$ =&4$ /'*-1*35$ 3"#$ %&'("(<$
:*&$12($;"142($*($2$4"+"30$ =27"-2$0%20$#2($
=&48"1$ 0&$ %&'("$ # & 4,"4( $ =&4$ 0%"$ '99 "4$ 8*11-"$ +-2(($
3"*5%/&4%&&1$ &=$ >2442$ 12$ ?*@'+2<$ A0$ *($ +&304&--"1$ /.$ 2$ B8*-*0*2B$
=&48"1$ / .$ 9 & -*+"8"3$ 231$ =*4"=*5%0"4(C$ #%&$ "D9 "--"1 $ 0% "$ 14'5$
5235($ =4&8$*0($54&'31(<$E 9*(+&92-$+%'4+%"($ 231$2$-&+2-$ B3"*5%/&4($
2((&+*20*&3B$ 200"890$ 0&$ 82*302*3$ &41"4$ *3$ 0%*($ =2(0$ 54&#*35$
+&88'3*0.<$$:*&$1"$F23"*4&C$>426*-$$
!